HADİSİN GELİŞİM SÜRECİYLE MUSUL DARÜLHADİSLERİ / The Development Process of Hadith with Mosul Hadith Schools

Öz

Araştırmada, Musul’un hadis yönüne dair bilgiler ihtiva eden kaynaklar taranmış, örneklem metoduyla deliller toplanmış ve değerlendirilmiştir. Zaman zaman konunun farklı yönlerine dair İslam ilim-kültür hayatında benzer şehirlerin hadis gelişim süreçleri, müesseseleri ve uygulamalarıyla kısa mukayeseler yapılmıştır. Ülkemizde ve araştırabildiğimiz kadarıyla Arap dünyasında şu ana kadar, Musul’daki hadisin gelişim sürecinde darülhadisler hakkında bir çalışma yapılmamıştır.  Bu noktanın, bildirinin alana katkısı açısından önemli olduğu düşünülmüştür. Çalışmanın sonucunda Musul, diğer ilim merkezleri kadar olmasa da hadisin gelişim süreci bakımından ilerleme kat etmiş, Ebû Ya’la el-Mevsıli, İbnü’l-Esir, Ömer b. Bedr el-Mevsılî, İbnü’s-Salah ve Abdullah b. Mahmut el-Mevsılî gibi âlimlerle hadis alanındaki çalışmalarla temayüz etmiş, medreselerin yanında tematik eğitim veren 2 darülhadis ve 18 hadis eviyle eğitim verilmiş bir şehirdir. Diğer ilim merkezlerinin hadis gelişiminde etkili olan cami, mescit, medrese ve darülhadis yelpazesinde bir hadis eğitim sürecinin benzerini yaşamış, rıhle yapanlar ve yerleşik olanlarla yaklaşık 232 muhaddis ilmi birikimini burada değerlendirmiştir. Hadis edebiyatı açısından da daha çok; tasnif, derleme, garibül hadis ve hadis usulü alanlarında çalışmalar yapılmıştır.

*****

In this research, sources related to the hadith aspect of Mosul were examined. Similarities in the hadith development processes, institutions, and practices of other cities in Islamic scholarship were briefly compared. To date, no research has been conducted on dar al-hadith institutions in Mosul's hadith development process in our country or in the Arab world, as far as our investigation indicates. Therefore, it is considered important for this study to contribute to the field. As a result of the study, it is evident that although Mosul did not reach the level of other centers of learning, it made progress in terms of hadith development. It produced scholars such as Ebû Ya'la al-Mawsili, Ibn al-Asir, Omar Ibn Bedr al-Mawsili, Ibn al-Salah, and Abdullah ibn Mahmud al-Mawsili, who excelled in hadith studies. The city had two thematic dar al-hadith institutions and 18 hadith centers alongside its madrasas. While not as extensive as other centers, Mosul's hadith education involved approximately 232 scholars who engaged in both travel-based and local learning. The field of hadith literature also witnessed significant contributions, particularly in the areas of classification, compilation, unique hadiths, and the methodology of hadith.